دلیل آلودگی هوای تهران و شهرهای بزرگ

آلودگی هوای شهر ها

City Pollutant

Air pollution

مشکل آلودگی هوا چندین سال است گریبانگیر کشور عزیزمان ایران و شهرهای بزرگ از قبیل اهواز، آبادان، مشهد، اصفهان، تهران، تبریز، ارومیه و بسیاری از شهرهای دیگر شده است. به منظور یافتن راهکار مناسب برای کنترل آلودگی هوا ابتدا لازم است منشاء و عوامل پدید آورنده آلاینده ها را شناسایی کرد.

در این مقاله تلاش می گردد عوامل ایجاد آلاینده ها و درصد تاثیر هریک از آن ها بر آلودگی هوا در شهرهای بزرگ و کلان شهر های ایران مورد بررسی قرار گیرد.

به صورت کلی منشا آلودگی هوا را می توان به دو بخش عوامل طبیعی و عوامل غیر طبیعی تقسیم نمود. عوامل طبیعی شامل مواردی از قبیل ریزگرد ها، خاک و غبار می باشد. به عنوان مثال آلودگی هوای شهرهای جنوبی کشور مانند آبادان و اهواز در بسیاری از موارد منشاء طبیعی دارد.

در خصوص عوامل غیر طبیعی ایجاد آلاینده ها که منجر به آلودگی هوا می شود، این موارد عموما خود به دو گروه عوامل متحرک(خودرو ها و وسایل نقلیه) و عوامل ثابت مانند کارخانجات، نیروگاهها، پتروشیمی و ... تقسیم می شوند.

در این میان و با در نظر گرفتن بررسی ها و مطالعات موجود، به عنوان مثال در شهر تهران بیش از 85% از میزان تولید آلاینده ها، به وسایل نقلیه اختصاص دارد که از این میان بیش از 75% از میزان تولید آلاینده ها، بدلیل فعالیت خودرو های سنگین مانند اتوبوس، کامیون، کامیونت و ماشین آلات سنگین می باشد. بدین ترتیب دلیل بیش از 63% از آلودگی هوای کلان شهر ها مانند تهران، ناشی از تردد و فعالیت خودرو های سنگین است.

آیا اجرای طرح زوج و فرد از درب منازل مفید است؟

به دلایل ذکر شده و با توجه به اینکه فاکتور اصلی آلایندگی هوا در شهرهای بزرگ ذرات معلق PM است، استفاده از طرح های ناکارآمد و غیر کارشناسی مانند طرح زوج و فرد از درب منازل، تقریبا تاثیری بر بهبود شرایط هوا نداشته و نخواهد داشت. این رویه در صورت تداوم علاوه بر از بین بردن اعتماد اقشار مختلف به مسئولین، موجب بروز مشکلات در وضعیت اقتصادی کشور نیز خواهد شد. با این توضیحات مسئولیت بهبود وضعیت آلودگی هوا در تهران و کاهش آلاینده ها در شهرهای بزرگ مانند تبریز، اصفهان، مشهد، ارومیه و ... بر عهده مسئولین بوده و با بهبود کیفیت سوخت به ویژه گازوئیل، و ارتقاء وضعیت معاینه فنی اتوبوس ها، کامیون ها و خودرو های سنگین ممکن است.

در اینفوگرافی ذیل، منشاء تولید آلاینده ها و میزان تاثیر آن بر حسب درصد در آلودگی هوای تهران مشخص شده است.

در ادامه این بخش به ارائه توضیحات اجمالی در خصوص آلاینده ها و گازهای سمی تولید شده توسط خودرو ها و کارخانجات می پردازیم.

مؤسسه حفاظت از محیط زیست آمریکا EPA، شش آلاینده اصلی را به عنوان معیار انتخاب نموده و اینها را به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم کرده است. آلاینده‌های اولیه موادی هستند که از منابع مستقیماً به هوای محیط وارد می‌شوند و شامل پنج آلاینده منواکسیدکربن(CO)، دی‌اکسیدنیتروژن(NO2)، دی‌اکسیدگوگرد(SO2)، ذرات معلق با قطر کمتر از 10 میکرون (PM-10) و سرب Pb می‌باشد. آلاینده‌های ثانویه به موادی اطلاق می‌شود که در اثر فعل و انفعالات موجود در هوای اطراف زمین بوجود می‌آید و در این گروه می‌توان از ازن (O3) نام برد.

منو اکسید کربن، گاز CO2

آلاینده منو اکسید کربن گازی بی رنگ و بی بو ولی بسیار سمی است. منبع اصلی تولید این گاز موتورهای احتراق داخلی هستند. گاز منواکسید کربن در هوای آزاد و به مقدار کم، زندگی بیماران قلبی و ریوی را به خطر می اندازد و در افراد سالم باعث سردرد، سرگیجه، خستگی زیاد و تحریک اعصاب می شود. استنشاق این گاز در محیط های در بسته و سقف دار، به خصوص تونلها، سوله ها و کارخانجات در زمان طولانی و با غلظت بالا حتی می تواند باعث خفگی و مرگ می شود.

اکسیدهای نیتروژن یا ناکس(NOx)

دی‌اکسید ‌نیتروژن که بیشتر از سایر اکسیدهای نیتروژن در هوا منتشر می‌شود گازی است قهوه‌ای رنگ و بدبو که توسط وسایل نقلیه موتوری و کارخانجاتی که از موتورهای احتراق داخلی استفاده می‌کنند، وارد هوا می‌شود. این گاز باعث تحریک چشمها و قسمتهای عمقی ریه‌ها شده و موجب بروز خستگی مفرط و افزایش موارد بیماری می‌گردد. علاوه بر این به گیاهان نیز صدمات زیادی وارد می‌کند. اکسیدهای نیتروژن نیز بیشتر از خودرو های سنگین مانند اتوبوس، کامیون، مینی بوس و وانت تولید می شود.

ذرات معلق در هوا پی ام (PM 10)

ذرات معلق با قطر کمتر از 10 میکرومتر به دلیل راهیابی به سیستم تنفسی، به عنوان شاخص اصلی مواد معلق در هوا معرفی می‌شوند. بر اساس مطالعات ذرات معلق در مقایسه با اکسیدهای گوگرد و اکسیدهای ازت برای سلامتی مخاطره آمیزتر است و مقدار بیش از حد مجاز آن در تشدید بیماریهای قلبی ریوی، کاهش مقاومت سیستم ایمنی بدن در مقابل بیماریها، از بین رفتن بافت ریه، آسم کودکان، مرگ و میر زودرس و سرطان نقش عمده‌ای دارد. ذرات معلق نیز عمدتا توسط خودرو های سنگین و نیز نیروگاهها و به صورت کلی از فرآیند احتراق ناقص شکل می گیرد.

علاوه بر این در بسیاری از موارد ذرات معلق به شکل ریزگرد از طریق باد به برخی از شهرها وارد می شود که شهرهایی مانند آبادان، اهواز، زاهدان و زابل از این دسته شهرها می باشند. نکته بسیار مهم در مقابله با ریزگرد ها انجام مطالعات جامع در خصوص منشا دقیق آنها و نحوه کنترل ریزگرد ها است.

اکسیدهای گوگرد (SOx)

دی‌اکسید گوگرد (SO2)که بیشتر از دیگر اکسیدهای گوگرد در هوا منتشر می‌شود، گازی است بی‌رنگ و بدبو که باعث تحریک مجاری تنفسی بخصوص حلق، بینی و حنجره شده و ایجاد برونشیت‌های مزمن، آسم و آمفیزم می‌کند. منبع اصلی تولید این گاز، احتراق گازوئیل و مازوت در منازل، کارخانجات و وسایل نقلیه موتوری است. درعین حال باید توجه داشت که یکی از مهمترین منابع تولید این گاز در ایران، خودروهای سنگین می باشد.

دلیل این مطلب وجود درصد نسبتا بالای گوگرد در سوختهای سنگین(گازوئیل، نفت خام و مازوت) است که در ایران بسیار شایع می باشد.